सुधार गृहको दयनिय अवस्था

काठमाडौँ- जेल ‘कारागार’लाई सुधार गृह भन्न थालिएको वर्षौँ भइसकेको छ। तर राज्यले नाम दिनबाहेक सुधार गर्ने कामका कुनै पनि काम गरेको देखिँदैन। बरु सद्दे जेल छिरेका कैदीबन्दी त्यहाँको बातावरण मानसिक रोगी बन्ने गरेको जेलको सुरक्षामा खटिएका अधिकारीहरु बताउँछन्।

शुक्रबार ललितपुरको नख्खु कारागारमा एक जनाको हत्या भयो। कैदीबन्दीबीच झडप हुँदा एक जनाको मृत्यु भएको हो। शुक्रबार दिउँसो भएको झडपमा परी जेल जीवन बिताइरहेका ३५ वर्षीय पूर्णबहादुर राजीको मृत्यु भएको प्रहरीले जनाएको छ।

नुहाएर घाम तापिरहेका राजीलाई ५० वर्षीय पवनकुमार महतोले टाउकोमा इँटाले प्रहार गरेका थिए। मृतकको टाउको क्षतविक्षत भएको थियो। महतो र राजी दुवै कर्तव्य ज्यान कसुरमा दोषी ठहर हुँदै जेल सजाय भोगिरहेका थिए।

सर्लाही घर भएका महतो विगत पाँच वर्षयता नख्खु कारागारमा थिए। राजी बर्दियाका हुन्। ललितपुर प्रहरी परिसरका डीएसपी सन्तोष तामाङले महतो र राजी दुवै जना मानसिक रोगी भएको र दुवैले डिप्रेसनको औषधी खाइरहेको बताएका छन्।

नख्खु कारागारमा मानसिक विरामीका कैदीबन्दी र सद्ये कैदीबन्दीलाई एकै ठाउँमा राख्ने गरिएको छ। नख्खु कारागारका जेल बेदप्रसाद अर्यालका अनुसार त्यहाँ रहेका कुल १ हजार ३ सय ९२ कैदीबन्दीमध्ये चार सय ५० भन्दा बढी मानसिक रोगी छन्।

उनी यी सबैलाई एकै ठाउँमा राख्ने गरिएको बताउँछन्। ‘मानसिक विरामीलाई सँगै राख्दा उनीहरुको रेखदेख सद्देले गर्छन्। यसले कारागार व्यवस्थापनमा सजिलो हुन्छ’, जेलर अर्यालको तर्क छ। यसरी राख्दा सद्ये कैदीबन्दीलाई पुग्ने असरबारे उनी बोल्न चाहेनन्। तर कारागारमा आएपछि कुनैपनि कैदीबन्दी मानसिक विरामी नहुने गरी व्यवस्थापन हुने गरेको उनी दाबी गर्छन्।

मानसिक विरामीसँगै राख्दा अरुलाई असर पर्दैन भन्ने प्रश्नमा उनले भने, ‘ कुनै घटनापछि त्यसको असरका कारण मानसिक विरामी भएर उनीहरु जेल आइपुग्छन्। तर जेलमै आइपुगेपछि यहाँको वातावरणले कोही पनि कैदीबन्दी मानसिक विरामी भएजस्तो मलाई लाग्दैन।’

नख्खु जेलमा मानसिक अस्पताल पनि बनाइरहेकाले देशभरका मानसिक विरामीका कैदीबन्दीलाई केन्द्रीय कारागारबाहेक यहाँ ल्याएर राख्ने गरिएको छ। नख्खु कारागारका जेलर अर्यालकै भनाई मान्ने हो भने लामो समयका लागि जेल आउनेमध्ये कारागारमा हरेक वर्ष ५०/६० जना मानसिक रोगी थपिने गरेका छन्।