अमेरिकामा वेटरको जागिर खाँदै पाइलट बनेको विजय लामाको पाइलट यात्रा

काठमाडौं – विमान चालक बन्ने विजय लामाको बच्चैदेखिको हुटहुटी हो । उनकै शब्दमा भन्दा विमान चालक नै बन्छु भनेर उनी पढ्थे, खेल्थे, हिँड्थे, सुत्थे, निदाउँथे र ब्युँझन्थे । ‘त्यतिबेला एउटा प्लेन आकाशमा उड्दा सिंगो काठमाडौंलाई थाहा हुन्थ्यो । म आकाशतिर हेथेर्ँ र कल्पिन्थेँ,’ विजय भन्छन् । उनलाई बाल्यकालमा विमानचालक बन्ने हुटहुटी पैदा गर्ने थुप्रै कारणमध्ये एक कारण हुन्-रामकुमार अकेला ।

रामकुमार अकेला (खास थर प्रधान) नामका व्यक्ति उनको घरमा धाइरहन्थे । एयरपोर्ट भन्सारमा काम गर्ने उनी सधै गोजीभरि चकलेट बोकेर आउने गर्थे । ‘यो प्लेनमा बाँड्ने चकलेट हो, प्लेनमा जति पनि चकलेट पाइन्छ,’ भन्दै विजयलाई खुवाउँथे ।

अकेलाको नजर चाहिँ हुँदोरहेछ विजयकी दिदी (ठूलोबुवाकी छोरी जुग्नु) तिर, जो विजयको घरमा बसेर पढ्थिन् । अकेलाले उनकी जुग्नु दिदीलाई पट्याएरै छाडे र पछि बिहे पनि गरे ।

विजयलाई भने ‘प्लेनमा त जति पनि चकलेट पाइन्छ’ भन्ने उनको शब्द महत्वपूर्ण लाग्यो । विमान चालक बन्नलाई सायद यो पहिलो उत्प्रेरक तत्व थियो भन्ने लाग्छ उनलाई । तर, बाल्यकालमै उनको आँखामा समस्या आयो । डाक्टरले उनलाई माइनस वाला चश्मा भिराइदिए । विजयले कतै सुनेका थिए, माइनस चश्मा लगाउनेले विमान चालकको लाइसेन्स पाउन सक्दैन । यसरी एउटा माइनस चश्माले उनको सपनाको भ्रुण हत्या गरिदियो । उनी अरु नै क्षेत्रमा बरालिन थाले ।

विजय गिरीले देखाए बाटो
अलि ठूलो भएपछि विजयले फेरि सुने, चश्मा लगाउनेले पनि पावर हेरेर विमान चलाउन पाउँछ । उनको सपना फेरि जागाज्योति भएर ब्युँझियो । उनले आमासँग आफ्नो चाहना प्रकट गरे । आमाले तत्कालै उनलाई च्याप्प समातेर विजय गिरीकहाँ लगिन् ।

विजय गिरी त्यतिबेलाका चर्चित पाइलट थिए । बिहान जाँदा उनी भेटिएनन् । बेलुका फेरि गए आमाछोरा । विजय भेटिए ।
‘विजय, विजय दाइलाई नमस्ते गर’ आमाले विजयलाई अह्राइन् । विजयले आज्ञापालन गरे ।

‘त, तिमी पाइलट बन्ने ?’ विजयले सोधे ।

‘हो, सर । तपाईंजस्तै बन्ने हो,’ विजयले फूर्तिसाथ जवाफ दिए ।

‘के पढ्दैछौ ?’ विजयले सोधे ।

‘इन्डियामा आइएस्सी सकेर अहिले त्रिचन्द्रमा अंग्रेजी र पोलिटिकल साइन्स लिएर बीएस्सी पढ्दै छु ।’ विजयले झन् फुर्तिसाथ जवाफ दिए ।

गिरी चुपचाप कोठाभित्र छिरे । आमा-छोरा ट्वाल्ल परेर बसिरहे । एकछिनपछि हातमा पाँचवटा यमानका किताब बोकेर निस्किए विजय गिरी । उनले ती पुस्तक विजयका हातमा थमाए । विजय ट्वाँ परे ।

‘ल यी किताब पढ्न थाल,’ विजयले भने, ‘तिमी पाइलट बन्न सक्छौ । पक्का सक्छौ ।’

विजय भन्छन्, ‘सायद मेरो फुर्तिलो र आत्मविश्वास भरिएको जवाफ देखेर उहाँ प्रभावित बन्नुभयो । यो केटो पाइलट बन्न लायक छ भन्ने महसुस गर्नुभयो । नत्र कसैले आफूसित भएका किताब अरुलाई यत्तिकै किन दिन्छ ?’

विजयले उनलाई किताब मात्रै थिएनन् । एउटा अमेरिकी नागरिकको नाम, ठेगाना र फोन नम्बर पनि दिए । उनी थिए बीजे ज्याकलिन । उच्चारण गर्दा विजय नै सुनिन्थ्यो । अब झन् रमाइलो हुने भयो !

‘यो मान्छेलाई मेरो नाम लिएर फोन गर्नु, तिमीलाई सबै सहयोग गर्छ,’ विजयले उनलाई भनेका थिए । किताबको ठेली र विजेको ठेगाना बोकेर विजय आमासँगै बाटो लागे ।

तीन विजयको संयोग

त्यतिबेला काठमाडौंमा फोन गर्न अहिले जस्तो ‘फ्री’ थिएन । एकाध ठाउँहरुमा ट्रङ्कल सुविधा थियो । अमेरिका फोन गर्दा मिनेटको एक सय ८० रुपैयाँ लाग्थ्यो । तीन मिनेटको पैसा पहिले नै जम्मा गर्नुपथ्र्यो ।

विजयले अहिलेको आरएनएसी बिल्डिङमा नै आएर तीन मिनेटको पैसा ३६० रुपैयाँ जम्मा गरे । त्यसपछि फोन नम्बर डायल गरे । थप पैसा थिएन, त्यसैले तीन मिनेटमा सबै कुरा सक्नुपर्ने थियो । फोन उठ्यो ।

‘हाई विजे, दिस इज वियज । विजय, आक्स्ड मि टु कल यू ।’ उनले सासै नफेरी भने ।

‘ह्वाट ? ह्वाट ?’ विजे अल्मलिए ।

विजयले फेरि त्यही लाइन दोर्‍याए, ‘हाई विजे, दिस इज विजय, विजय आक्स्ड मि टु कल यू ।’

रणभुल्ल परेका विजय च्याँठि्ठए, ‘आर यू किडिङ मी ?’

त्यसपछि विजयले विस्तारमा भन्नुपर्‍यो । उनले भने, ‘हाई विजे ज्याकलिन, दिस इज विजय लामा फ्रम नेपाल । क्याप्टेन विजय गिरी आक्स्ड मी टु कल यू, विकाउज आई वान्ट टु बी ए पाइलट ।’

उताबाट जोडजोडले हाँसेको आवाज आयो । बीजे डलरमा हाँसिरहेका थिए, यता विजयको तीन सय ६० रुपैयाँ पैसा चैट हुन लाग्यो । खास कुरा बोल्नै बाँकी थियो । त्यसपछि हत्तपत्त उनले भने, ‘म पाइलट पढ्न त्यहाँ आउँछु । मलाई आइ-ट्वान्टी र्फम चाहियो ।’ बीजे एस एस भन्दै थिए, फोन काटियो ।

उनलाई अमेरिका पठाउन बुवाले ६ हजार डलर कहाँबाट जम्मा गरे, उनले थाहा पाएनन् । यद्यपि त्यतिबेला एक डलर बराबर १० रुपैयाँ मात्रै थियो | त्यही फोनको भरमा बीजेले आइ-२० फर्म पठाइदिए । त्यसलाई भरेर विजयले उनैलाई पठाए । त्यसको केही समयभित्र उनी अमेरिका उडिसकेका थिए । उनलाई अमेरिका पठाउन बुवाले ६ हजार डलर कहाँबाट जम्मा गरे, उनले थाहा पाएनन् । यद्यपि त्यतिबेला एक डलर बराबर १० रुपैयाँ मात्रै थियो ।

अमेरिकामा तालिम

ब्याचलरको पढाइ बीचमै छाडेर अमेरिकाको टेक्सास पुगे विजय । एयरपोर्टमै लिन आएका बीजेले उनलाई त्यो रात एउटा होटलमा लगेर राखे । भोलिपल्ट अफिस लगे । अफिसमा थुप्रै नेपाली युवाहरु उनले देखे ।

नेपालीहरु नै बस्ने एउटा अपार्टमेन्टमा उनलाई बस्ने प्रवन्ध मिलाइदिएका रहेछन् बीजेले । त्यहीँ बसेर उनले पढ्न थाले ।

‘मसित जान्छस् ?’ पाइलटको तालिम लिइरहेका शशीधर पाठकले एक दिन उनलाई सोधे । उनले ‘जान्छु’ भन्ने जवाफ दिए । शशिधरले उनलाई आफ्नो पहिलो ‘इन्ट्रडक्टरी फ्लाइट’मा आफूसँगै राखेर उडाए । जहाजलाई हावामा चटकेले जसरी अनेक तरहले गोता खुवाउँदा विजय डराएनन्, बरु रोमाञ्चित बने । शशिधरले आकाशमा अंग्रेजी ८ अंकको आकार हुनेगरी जहाजलाई तोडमोड गरेर घुमाएर देखाए । विजयले आँखा चम्काउँदै भने, ‘वाउ’ !

विजयको पढाइ र तालिम अगाडि बढ्यो । उनले प्राइभेट पाइलटको लाइसेन्स लिए । तर, कमर्सियल, इन्स्ट्रुमेन्ट, मल्टिइञ्जिनको लाइसेन्स लिन बाँकी नै थियो । घरबाट ल्याएको पैसा रित्तियो । साथीहरु घरमा फोन गर्दै पैसा मगाउन थाले । उनलाई फोन गर्न मन लागेन ।

‘हाम्रो आर्थिक अवस्था धेरै राम्रो थिएन । बुवाले जसरी-तसरी पैसा व्यवस्था गरेर अमेरिका पठाउनुभयो । त्यसपछि थप पैसा पठाउन सक्ने उहाँको क्षमता थिएन । फेरि मलाई आफ्नो लक्ष्य पूरा नगरी फर्किन पनि मन थिएन’ विजय सम्झन्छन् ।

प्यालेस्टीनी साहुको गाली

विजयसँग अमेरिका जानासाथ किनेको एउटा थोत्रे टोयटा गाडी थियो । बेच्न चाहे पनि नबिक्ने अवस्थाको । उनीसँग हातमा थियो चार सय डलर । यता कोठा भाडा ४५० डलर तिर्न बाँकी थियो । विजय काम खोज्ने चक्करमा लागे ।

उनको सेक्युरिटी कार्डमा ‘नट भ्यालिड फर इम्प्लोइमेन्ट’ लेखेको थिएन । उनले एउटा पिजाहटमा वेटरको भ्याकेन्सी देखे । गए । फर्म भरे । प्यालेस्टीनी साहु रहेछन्, सलाह ।

सलाहले उनको र्फम हेरे । केही कुरा सोधे । विजयले खरर अंग्रेजीमा जवाफ दिएपछि प्रभावित बने झैं देखिए । एकैछिनमा जागिर पक्का भयो ।

‘भेरी गुड, भोलिदेखि काममा आउनू’ सलाहले विजयलाई भने । विजय खुशीले उफ्रिन मात्रै सकेनन् ।

जाँदाजाँदै सलाहले सोधे, ‘ग्रीन कार्ड त छ नि हैन ?’ विजय अक्क न बक्क परे । उनीसँग ग्रीन कार्ड थिएन । साँचो बोल्दा जागिर जाने । झूट बोल्दा आत्माले नदिने । उनलाई धर्मसंकट भयो ।

फ्याट्टै भने, ‘ग्रीन कार्ड त छैन ।’

प्यालेस्टिनी बोस एकाएक आगो भए । आफ्नो बहुमूल्य समय नष्ट गरेको भन्दै नानाथरी गाली दिन थाले । विजय रुन मात्र सकेनन् ।

‘यू ब्लडी फूल इडियट, गेट आउट’ भनेर सलाह चिच्याएपछि केही हल्ला नगरी विजय हिँडे । हिँड्नुअघि सलाहले विजयले मुठ्टीमा राखेको फर्म खोस्दै फेरि एकपटक गाली दिए, ‘यू ब्लडी फूल इडियट । यू डन्ट निड दिस ब्लडी फूल…’

दिक्दार भएर विजय कोठामा गएर पसारिए । भोलिपल्ट बिहानसम्म पसारिएकै थिए । अपार्टमेन्ट रहेको साझा फोनको घन्टी बज्यो । उनैले उठाए । हेल्लो भन्नासाथ उताबाट गाली वषिर्यो, ‘यू ब्लडी फूल इडियट । ह्वाई आर यू लेट इन द अफिस । डन्ट यु नो द भ्यालु अफ टाइम ब्लडी फूल…’

आवाज चिरपरिचित थियो, र पनि विजयले सोधे, ‘हु आर यू प्लीज ?’

‘आई एम योर बोस, ब्लडी फूल ।’

विजय फेरि अक्क न बक्क भए ।

फेरि उताबाट बोस चिच्याए, ‘कम विदिन १८ मिनेट ब्लडी फूल, अदरवाइज यू आर फायर्ड ।’

फोन राखेर उनले हत्तपत्त पाइन्ट र टिसर्ट भिरे । अनि थोत्रो टोयोटा गाडी स्टार्ट गरेर कुदाए ।

‘नर्मल स्पिडमा त्यहाँ पुग्न २५ मिनेट लाग्थ्यो । तर, मैले थोत्रो गाडी पनि यसरी कुदाएँ कि १६ मिनेटभित्रै अफिसमा हाजिर,’ विजय सम्झिन्छन् ।

अघिल्लो दिन मार गाली गरेर खेदेको प्यालेस्टीनीले भोलिपल्टै किन बोलायो त ? विजय भन्छन्, ‘आइ एम नट स्योर । तर, सायद मैले इमान्दार जवाफ दिएको देखेर पग्लियो होला । अरु सबैले जागिर पाउनका लागि ग्रीन कार्ड छ भनेर ढाँट्दा रहेछन् र भोलि ल्याउँछु भन्दै टार्दा रहेछन् । मैले ढाँटिन । यत्तिको इमान्दार मान्छे छाड्नु हुँदैन भन्ने सोच्यो होला । अर्को कुरा, म हेर्दा पनि स्मार्ट र अंग्रेजी राम्रो बोल्ने भएकाले प्लस प्वाइन्ट भएको हुनुपर्छ ।’

कार्यालय पुगेपछि प्यालेस्टीनी बोसले उनलाई शर्त राखे, ‘काम सुरु गर तर, एउटा शर्तमा । कसैले सोधपुछ गर्न आयो भने मैले बोसलाई ग्रीनकार्ड छ भनेर ढाँटेको हुँ भन्नु ।’

विजयले ‘ओके सर’ भनिदिए ।

वेटरबाट काम थालेका उनी चाँडै नै ‘डिस वासर’ मा बढुवा भए । त्यसपछि सिफ्ट सुपरभाइजर हुँदै असिस्टेन्ट म्यानेजर बने । अनि त प्यालेस्टीनी बोस ढुक्कले उनलाई पिजाहट जिम्मा लगाएर होलिडे मनाउन निस्कन्थे ।

पिज्जा हटमा जागिर खान थालेपछि विजयको पढाइले निरन्तरता पायो । हरेक विहीबार उनको तलब आउँथ्यो । उनी शुक्रबार आफु पढ्ने कलेजमा पैसा जम्मा गर्थे । बाँकी पैसाले खान बस्न र घुमफिर गर्न पर्याप्त हुन्थ्यो ।

पछि उनले वकिलहरुको सहयोगमा काम गरेर बस्न मिल्ने कानूनी कागजात नै बनाए । अनि, एउटा ग्यास स्टेसनमा पनि काम गर्न थाले । ग्यास स्टेसनमा उनले क्यासियरबाट सुरु गरे । त्यसपछि क्लर्क, असिस्टेन्ट म्यानेजर हुँदै ट्रेनिङ सुपरभाइजर बने ।

हातमा वाकिटकी लिएर नयाँ गाडी चढेर रवाफका साथ हिँड्न थाले । त्यतिबेला दुईतिरबाट गरेर महिनाको पाँच हजार डलर कमाउने गरेको उनी बताउँछन् ।

पाइलट बनेर नेपाल फिर्ता

अमेरिकामा पाइलट कोर्स पूरा गरेर सन् १९८७ मा नेपाल आए विजय । अमेरिकामा उनले मल्टिइन्जिनसम्मको लाइसेन्स पाएका थिए । यहाँ आएपछि ट्वीनटरको तालिम पनि लिए । सोही वर्षको जून १ बाट उनले आरएनएसीमा को पाइलटको जागिर पाए ।

को-पाइलटबाट सुरु गरेका विजय क्रमश क्याप्टेन, इन्स्ट्रक्टर, चिफ पाइलट, सुपरभाइजर, सुपरीटेन्डेन्ट, ग्राउन्ड इन्स्ट्रक्टर, रिसोर्स म्यानेजमेन्ट इन्स्ट्रक्टर र डेपुटी डाइरेक्टर भए ।

केही वर्षअघि मात्रै नेपाल एयरलाइन्सले उनीसहित केही पाइलटलाई एयरबसको तालिमका लागि फ्रान्स पठायो । अहिले एनएसीसँग रहेका ६ जना एयरबस कमाण्डरहरुमा विजय एक हुन् ।

पछिल्लो समयमा एनएसीले उनलाई ‘फ्लाइट अपरेसन इन्टरनेसनल’को उप निर्देशक बनाएको छ ।

कोपाइलटलाई माला, पाइलटलाई हेला

‘तपाईं जीवनमा पहिलोपटक जहाज चढेको याद छ ?’ विजयलाई सोधियो –

‘अहो,’ उनले धाप मार्दै भने, ‘गज्जबको प्रश्न पो सोधियो ।’ तर दुखको कुरा उनलाई पहिलोपटक जहाज चढेको कहिले हो भन्ने याद थिएन । कत्ति गर्दा पनि सम्झन सकेनन् ।

नेपालमा पहिलोपटक जहाज उडाउँदाको अनुभव भने उनको मनमा ताजै छ । उनले क्याप्टेन एएस राणाको को-पाइलट भएर काठमाडौंबाट लुक्ला उडान भरेका थिए । रोचक के भयो भने जहाज लुक्ला नपुग्दै टावरबाट विजय लामालाई धेरै मानिसहरु पर्खेर बसेका छन् भन्ने खबर आइसकेको थियो ।

विजयलाई सेलिब्रेटीको रुपमा धेरै नेपालीले चिन्थे । त्यसैले उनलाई पाइलटका रुपमा हेर्न धेरै मानिसहरु लालायित थिए । लुक्ला विमानस्थलमा ओर्लेपछि मानिसहरुले विजयलाई माला र खादा लगाइदिएर स्वागत गरे । जबकि मुख्य पाइलट राणालाई भने कसैले वास्ता गरेन ।

जोमसोमबाट फर्केर आउँदाको घटना विजय कहिल्यै भुल्न सक्दैनन् । उनको करिअरमै सबैभन्दा तनावपूर्ण उडान थियो त्यो । सामान्य अवस्थामा १८ मिनेट उड्ने जहाज उनले डेढ घन्टा उडाएका थिए ।

‘वास्तवमा त्यतिबेला मलाई निकै अप्ठेरो लागेको थियो । तर, पछिपछि त बानी नै भयो’ विजय भन्छन् । विजयले १५८० घन्टाको कोर्स पूरा गरेपछि जहाजको क्याप्टेन बने । त्यसपछि भने उनलाई त्यस्तो असहज परिस्थितिबाट गुज्रिन परेन ।

१८ मिनेटको उडानलाई डेढ घण्टा

जोमसोमबाट फर्केर आउँदाको घटना विजय कहिल्यै भुल्न सक्दैनन् । उनको करिअरमै सबैभन्दा तनावपूर्ण उडान थियो त्यो । सामान्य अवस्थामा १८ मिनेट उड्ने जहाज उनले डेढ घन्टा उडाएका थिए ।

सो उडानलाई यसरी सम्झिन्छन् विजयः ‘मौसम निकै बिग्रेकाले काठमाडौंमा लगेर अवतरण गराउने अवस्था थिएन । त्यसैले मैले जहाज होल्ड गर्न थाले ।

निर्धारित समयमा जहाज अवतरण हुन नसकेपछि यात्रुहरुबीच खुल्दुली सुरु भयो । तर, निकै बेरसम्म पनि अवतरण गर्ने अवस्था नहुँदा को-पाइलट पनि आत्तियो । यात्रुहरु रुन कराउन र चिच्याउन थाले ।’

‘यता, जहाजको इन्धन पनि खत्तम हुन लागेपछि जसरी भए पनि अवतरण गर्नुपर्ने अवस्था आयो । अन्ततः मैले नअत्तालिइकन भरतपूर विमानस्थलमा जहाज अवतरण गराएँ । विमानबाट ओर्लेका यात्रुहरुले रुँदै मलाई अंगालो मार्नुभयो । कतिजनाले माटोलाई चुम्मा खाएर टाउकोमा लगाउनुभएको देखेँ । त्यतिबेला चाहिँ म पनि भावुक बनेँ ।’